Cokół to górna część ściany fundamentowej, która najczęściej wystaje ponad poziom terenu na 30-50cm. Wysokość ta zależy od miejsca budowy domu, warunków wodnych oraz sposobu posadowienia. Wyższe cokoły wykonywane są w przypadku budowy piwnicy częściowo zagłębionej w gruncie.
Podstawową funkcją cokołu jest odpowiednia ochrona dolnych części ścian zewnętrznych budynku przed uszkodzeniami mechanicznymi (aby nie doszło przede wszystkim do uszkodzenia ocieplenia oraz warstwy izolacji przeciwwodnej) i przed zawilgoceniem ścian. Zawilgocenie może być powodowane przez opady deszczu oraz topniejący śnieg, składowany bezpośrednio przy ścianie budynku (należy jednak unikać gromadzenia większych zasp śnieżnych przy budynku).Prawidłowo wykonany cokół zapewni ochronę ścian przed wodą oraz stanowić będzie atrakcyjny akcent architektoniczny domu.
Cokół cofnięty czy wysunięty?
W większości przypadków typowych domów jednorodzinnych oraz zabudów szeregowych stosowane są rozwiązania z cokołem cofniętym w stosunku do elewacji budynku. W rozwiązaniu tym woda spływająca z elewacji zostanie oderwana od ścian co zapewni większą ochronę ścian przed ich zawilgoceniem.
Decyzję o cofnięciu lub wysunięciu cokołu musimy podjąć już na etapie prac fundamentowych, aby odpowiednio wykonać fundamenty i dobrać poszczególne warstwy ścian zewnętrznych.
W przypadku cokołu cofniętego należy zastosować specjalne profile okapnikowe, które chronią przed spływaniem wody opadowej z elewacji na powierzchnię cokołu oraz zabezpieczają dolną część elewacji przed uszkodzeniami mechanicznymi i zawilgoceniem. W przypadku ocieplenia ścian zewnętrznych wełną lub płytami styropianowymi można stosować również specjalne listwy startowe, lokalizowane u dołu wystającej elewacji.
Cokół wysunięty wykonywany jest znacznie rzadziej. Jednakże czasami może stanowić ciekawy akcent architektoniczny całego budynku. Konieczność wykonania cokołu wysuniętego może zajść także w przypadku zmiany materiałów do budowy ścian zewnętrznych w stosunku do projektu.
W przypadku cokołu wysuniętego przed elewację budynku, górną część cokołu należy zabezpieczyć odpowiednio dobranymi profilami stalowymi lub płytkami ceramicznymi. Istotne jest, aby zabezpieczenie to wykonane było w spadku ok 6-10%, co zapewni sprawny spływ wody opadowej bez jej zalegania przy ścianie (elewacji). W żadnym wypadku nie wolno górnej powierzchni wysuniętego cokołu wykonywać w poziomie, bez żadnego pochylenia. Sytuacja taka szybko doprowadzi do zawilgocenia ścian i ich uszkodzenia na połączeniu elewacji z cokołem.
Jeśli zależy nam, aby cały cokół, łącznie z jego górną powierzchnią, wykonany był z kamienia ozdobnego, wówczas musimy odpowiednio dobrać jego grubość, żeby możliwe było pokrycie kamieniem z nadaniem odpowiednich spadków dla odpływu wody.
Zabezpieczenie górnej powierzchni cokołu powinno wystawać ok 2-5cm ponad jego lico, co zapewni oderwanie spływającej wody opadowej od powierzchni, bez powodowania zawilgocenia ścian.
Najrzadziej wykonywane są cokoły w jednej płaszczyźnie z elewacją, lub nawet pełna elewacja aż do poziomu gruntu. Rozwiązania takie powinny być jednak każdorazowo projektowane indywidualnie, z bardzo dokładnym doborem wszystkich materiałów. Istotne jest w tym wypadku odpowiednie wykonanie wszelkich spoin w elewacji i wybór okładzin trwałych i mrozoodpornych.
Cokół z płytek ceramicznych i klinkierowych
Płytki ceramiczne lub klinkier są stosunkowo często wybieranym materiałem na cokoły. W tym przypadku bardzo istotne są parametry mrozoodporności materiału wykończeniowego. Należy upewnić się, czy płytki okładzinowe posiadają odpowiednią odporność na działanie niskich temperatur zimowych oraz czy charakteryzują się nasiąkliwością nie większą niż 8% (dotyczy płytek ceramicznych). Materiały nie spełniające tych wymagań mogą okazać się zbyt mało trwałe jako wykończenie powierzchni cokołu.
Płytki ceramiczne i klinkier mogą być szczególnie przydatne w przypadku wykonania cokołu wysuniętego w stosunku do płaszczyzny elewacji budynku.
Dostępne są płytki ceramiczne o różnych grubościach. Dla trwałości cokołu bardziej istotne, poza grubością okładziny, jest jednocześnie prawidłowy dobór kleju. Należy w tym przypadku obowiązkowo stosować kleje elastyczne i mrozoodporne wysokiej jakości, aby nie dochodziło do odrywania się pojedynczych płytek lub całych powierzchni cokołu. Płytki okładzinowe powinny być klejone na otynkowaną powierzchnię cokołu, w przypadku cokołu wykonanego z płyt styrodurowych. Przed klejeniem płytek zaleca się ułożenie specjalnej siatki, która zwiększy elastyczność całej powierzchni cokołu. Obowiązkowo należy również stosować fugi odporne na działanie wody i mrozu. W przypadku płytek klinkierowych należy stosować zarówno kleje jak i fugi specjalnie dobrane do klinkieru, co uchroni nas przed występowaniem tzw. zjawiska wykwitów (białe plamy na powierzchni klinkieru). Na rynku dostępne są również kleje i zaprawy do klinkieru mogące jednocześnie pełnić funkcję fug (dostępne w różnych kolorach, co pozwala dobrać kolorystykę zaprawy do płytek).
W przypadku wykonania cokołu z płytek mamy do dyspozycji bardzo szeroką gamę wzorniczą materiałów wykończeniowych, co pozwala na praktycznie dowolne dobieranie kolorystyki cokołu w stosunku do elewacji budynku.
Istotną zaletą cokołu z płytek ceramicznych lub klinkierowych jest ich łatwe utrzymanie w czystości, gdyż można je bez żadnych problemów swobodnie czyścić i zmywać bez ryzyka uszkodzenia powierzchni cokołu. Płytki są również odporne na uszkodzenia mechaniczne, choć w mniejszym stopniu niż cokoły wykończone kamieniem naturalnym (twardszym od ceramiki czy klinkieru).Cokół z kamienia ozdobnego
Wykonanie cokołu z kamienia naturalnego jest bardzo pracochłonne, a co za tym idzie droższe od zastosowania płytek ceramicznych czy cokołu tynkowanego. Wynika to z konieczności odpowiedniego doboru poszczególnych kamieni, aby możliwe było zachowanie mniej więcej równej grubości fug na całej powierzchni cokołu.
Do wykonania tego typu cokołów najczęściej stosuje się otoczaki (choć w tym przypadku są duże trudności w doborze kamieni zbliżonych do siebie wymiarami oraz elementów w miarę płaskich), kamienie łupane oraz płytki kamienne. Płytki charakteryzują się bardzo dobrą powierzchnią zewnętrzną oraz pozwalają na wykonanie całej powierzchni cokołu z elementów stosunkowo zbliżonych wymiarowo do siebie.
 |  |
Zarówno płytki kamienne, jak i kamień naturalny zaleca się mocować do powierzchni cokołu z wykorzystaniem specjalnych zapraw klejących, przystosowanych typowo do materiałów kamiennych. Istotny jest również dobór odpowiednio trwałej i mrozoodpornej fugi wykończeniowej.
Cokół z kamienia odznacza się, podobnie jak cokół z płytek ceramicznych i klinkierowych, dobrymi właściwościami spływu wody opadowej i możliwością łatwego utrzymania powierzchni cokołu w czystości. Kamień jest również bardzo odporny na uszkodzenia mechaniczne, co zapewni dobrą ochronę warstw izolacji cieplnej i przeciwwilgociowej dolnych części ścian zewnętrznych.
Ze względu na dużą pracochłonność cokoły z kamienia naturalnego są stosunkowo drogim rozwiązaniem. Jednocześnie należy upewnić się, czy tego typu cokół będzie współgrał architektonicznie z pozostałą częścią domu (kamień nie zawsze nadaje się w przypadku budowy tzw. „domów w stylu nowoczesnym”).
Cokół tynkowany
Istnieje również możliwość wykończenia powierzchni cokołu tynkiem. Stosowane są w tym celu tynki akrylowe oraz tynki mineralne. O ile na ściany zewnętrzne można wykorzystywać oba rodzaje mas tynkarskich, to jednak dla cokołu nie zaleca się stosowania tynków akrylowych.
Tynki akrylowe i mineralne istotnie różnią się ceną (na niekorzyść mineralnych), jednakże przy wyborze tynku na cokół nie należy się kierować jedynie kryterium ceny. W przypadku tynków mozaikowych warto również odpowiednio przemyśleć wybór wielkości uziarnienia, aby dostosować cokół wizualnie do pozostałej części elewacji budynku.
Tynki akrylowe dostępne są w znacznie szerszej gamie kolorystycznej, przy czym można je również bez większych problemów przemalować na dowolnie wybrany kolor. W przypadku tynków mineralnych dostępna na rynku kolorystyka jest bardziej uboga.
Jeszcze kilka lat temu tynki mineralne sprzedawane były w postaci suchej mieszanki, którą na budowie należało zmieszać z odpowiednią ilością wody. Przy braku doświadczenia mogło to powodować niewielkie różnice w poszczególnych zarobach. Obecnie jednak dostępne są na rynku co raz częściej gotowe masy tynkarskie, co pozwala na nakładanie tynku mineralnego bezpośrednio z opakowania na ścianę, bez wcześniejszego zarabiania, podobnie jak wygląda to w przypadku tynków akrylowych. Masy takie są droższe od suchych mieszanek, jednakże po doliczeniu kosztów robocizny często okazuje się, że koszty wypadają podobnie. Gotowe masy nie wymagają również tak długiego schnięcia i ochrony przed wodą jak masy suche (które wymagają często ochrony przez ok 3-5 dni).
Tynki mineralne są bardziej trwałe od akrylowych. Wynika to ze zjawisk fizyko-chemicznych jakie zachodzą po nałożeniu gotowej masy tynkarskiej. W przypadku tynków mineralnych, na skutek działania dwutlenku węgla, ulegają one z czasem dodatkowemu utwardzeniu. W związku z tym są one również bardziej odporne na uszkodzenia mechaniczne. Należy jednak pamiętać, że żaden tynk nie będzie tak odporny na uderzenie czy wgniecenia jak płytki ceramiczne czy kamień.
Zaletą tynków akrylowych jest ich większa elastyczność, przez co lepiej znoszą niewielkie odkształcenia powierzchni cokołu na skutek działania zmiennych temperatur. Jednakże są mniej odporne na działanie wilgoci, przez co może czasami dochodzić do odchodzenia tynku akrylowego w miejscach zalegania wody. Zjawisko to może zachodzić np. w sytuacji źle wykonanej opaski wokół domu (przeważnie z kostki brukowej lub kamieni ozdobnych), w przypadku braku zachowania odpowiedniego spadku od budynku lub miejscowych zagłębień kostki.
